Co to jest i jakie są tego konsekwencje?

Nurkowanie jest coraz bardziej popularną aktywnością którą podejmują osoby w każdym wieku. Wraz z nabywaniem nowych umiejętności nurek konfiguruje sprzęt w oparciu o doświadczenia instruktorów, a wraz z nabywaniem stażu  nurkowego o własne. Proces  kompletowania i dobierania do swoich potrzeb sprzętu jest jednym z bardziej zajmujących czynności w życiu każdego nurkującego. Na pierwszym planie w katalogu sprzętu znajduje się automat oddechowy zapewniający możliwość oddychania pod wodą. We współcześnie używanych automatach nurkowych redukcja ciśnienia odbywa się w dwóch etapach. Pierwszy etap to obniżenie ciśnienia z wysokiego do wartości stałego nadciśnienia względem ciśnienia otoczenia – za to odpowiada pierwszy stopień, który mocowany jest do zaworu w butli. Kolejny etap to redukcja ciśnienia do ciśnienia otoczenia przy pomocy drugiego stopnia. Drugi stopień automatu zakończony jest ustnikiem, trzymanym podczas nurkowania w ustach.Wybór ustnika na ogół jest czynnością  drugoplanową w stosunku do wyboru automatu oddechowego. Używanie ustnika podczas oddychania pod wodą  jest czynnością odruchową i specyficzną osobniczo. Natomiast sposób trzymania standardowego ustnika przez nurków jest uzależniony od kilku czynników – w tym doświadczenia nurkowego oraz nawyków.

Użytkowanie ustnika podczas nurkowania wpływa na codzienne funkcjonowanie układu stomatognatycznego (US).Układ ten tworzą min.zęby, kości szczęki i żuchwa, stawy skroniowo- żuchwowe, mięśnie żucia, mięśnie mimiczne, język, gruczoły ślinowe oraz odcinek szyjny kręgosłupa.  Do jego podstawowych funkcji należy żucie, połykanie, mowa i oddychanie. Medycyna nurkowa donosi o tzw. zespole ust nurka(ang. Diver Mouths Syndrome -DMS). Do jego objawów zaliczamy np. barodontalgie (ból zęba na zmianę ciśnienia), zaburzenia skroniowo – żuchwowe, złamania częściowe lub całkowite zębów, uszkodzenia dziąseł, suchość w ustach.  Czynnikami ryzyka tego zespołu podczas nurkowania mogą być m.in. sposób ustawienia głowy i odcinka szyjnego kręgosłupa, wydłużone okresy izometrycznego skurczu mięśni żucia i szyi (szczególnie u początkujących nurków), zagryzanie ustnika z żuchwą wysuniętą do przodu, niska temperatura wody, grubość i sztywność kaptura. Badacze w doniesieniach naukowych wskazują również, że używanie  ustnika może powodować miejscowe stany zapalne, prowadzące  do zablokowania trąbki Eustachiusza, dysfunkcji błędnika i związanych z tym zaburzeń przedsionkowych, takich jak zawroty głowy i dezorientacja.

Powyższe dolegliwości mogą mieć związek z konstrukcją ustnika oraz z jego nieprawidłowym dobraniem. Bezwzględnie powinny one być sygnałem dla nurka do zbadania ich przyczyn.

Bagatelizowanie  problemów zdrowotnych wynikających z zespołu ust nurka może doprowadzić do nasilania się patologicznych objawów (Ryc.1). Mogą to być  min. zaburzenia ustawienia zębów (zęby szczęki nie pasują do zębów żuchwy), bólami stawów skroniowo-żuchwowych z towarzyszącymi trzaskami i przeskakiwaniami, ograniczeniem ruchomości żuchwy, bólem twarzy, wzmożonym napięciem mięśni żucia, szczękościskiem, bruksizmem (zaciskanie i zgrzytanie zębów), szumami usznymi i wrażeniem zatkanego ucha, bólami odcinka szyjnego kręgosłupa. 

Znacząca rolę w powstaniu zespołu ust nurka a w dalszej kolejności dysfunkcji US odgrywa czynnik psychiczny manifestujący się  np. zaciskaniem i  zgrzytaniem zębami, przygryzaniem warg, ogryzaniem paznokci i  nagryzaniem przedmiotów. 

Kluczowe znaczenie w leczeniu zespołu ust nurka i dysfunkcji układu stomatognatycznego ma odpowiednie wielokierunkowe działanie. W jego skład wchodzi: 

1. Konsultacja u lekarza stomatologa specjalizującego się w zaburzeniach układu stomatognatycznego np. protetyka.

2. Konsultacja u fizjoterapeuty stomatologicznego.

3. Farmakoterapia.

3. Leczenie stomatologiczne + fizjoterapia.

4. Szynoterapia.

5. Psychoterapia.

Reasumując, wybór ustnika nie powinien być przypadkowy. Nurek, wybierając swój sprzęt, powinien przeprowadzić próbę kilku ustników, aby znaleźć model z najmniejszym prawdopodobieństwem spowodowania dolegliwości.Każda próba ustnika powinna obejmować okres użytkowania nie krótszy niż 15 minut, z okresem odpoczynku o podobnym czasie przed oceną następnego ustnika.Należy również  bardzo ostrożnie rozważać dobieranie tzw. termoplastycznych ustników bez wcześniejszej konsultacji ze stomatologiem, który wykluczy zaburzenia w obrębie US.  Zadaniem medycyny nurkowej jest m.in.  profilaktyka chorób związanych z nurkowaniem oraz  poprawa bezpieczeństwa i komfortu nurkowania. Ponieważ liczba płetwonurków będzie nadal wzrastać należy promować nurkowanie bez barier – również zdrowotnych.

Używanie  ustnika i związek między jego budową  a różnorodnymi dolegliwościami występującymi u nurków jest tematem badań naukowych  m.in. autorek tego artykułu.

Dr Ewelina Żyżniewska-Banaszak

Dr Magdalena Gębska

PS Dr Ewelina Żyżniewska – Banaszak i dr Magdalena Gębska z Zakładu Rehabilitacji Narządu Ruchu Kliniki Ortopedii i Traumatologii PUM zapraszają nurków do udziału w badaniu dotyczącym zaburzeń układu ruchu i narządu żucia. Chcemy zbadać jakie dolegliwości (bóle głowy, bóle stawów skroniowo-żuchwowych, bóle szyi, bóle kręgosłupa i inne) towarzyszą nurkom. Badanie jest nieodpłatne, czas badania ok. 45 – 60 minut. Każda badana osoba uzyska poradę fizjoterapeutyczną. Badanie będzie przeprowadzone po telefonicznym ustaleniu terminu. Prosimy o zabranie na badanie własnego automatu oddechowego i komputera nurkowego.

Nr telefonu 603878744.

1. Balestra C., Nammour S., Germonpré P., Snoeck T. Scuba Diving can induce temporomandibular joint stress leading to headache. Wnioski z 25 dorocznejkonferencji EUBS. Izrael 28 sierpnia – 2 września, 1999.
2. Salem W., Snoeck T., Nammour S., Balestra C., Germonpre P., Marroni A., Cali Corleo R. Finite elements of temporomandibular joint stress; useful tool for divers. Undersea Hyperb Med 28, 45 152. 
3. Balestra C., Germonpré P., Marroni A., Snoeck T. Scuba Diving can induce stress of the temporomandibular joint leading to headache. Br. J. Sports Med. 2004; 38:102-104.
4. Ingervall B., Warfvinge J.  Activity of   oro-facial musculature during use of mouthpiece for diving. J Oral Rehabil 1978;5:269–77. 
5. Toshiaki H.,Takahiro O., Yoshinobu M. Influence of wearing a scuba diving mouthpiece on the stomatognathic system – considerations for mouthpiece design First published: 20 October 2015 https://doi.org/10.1111/edt.12239